Ptaki są częścią krajobrazu ale też naszymi sąsiadami. Przywykliśmy do ich obecności i większość z nas cieszy ich towarzystwo. Umilają nam śpiewem poranną kawę, czasem robią pobudkę (bywa, że skrzekliwą ;)) o czwartej rano, za to pożerają dokuczliwe insekty. Pomimo rosnącej świadomości ekologicznej nadal nie mają łatwego życia, zwłaszcza w aglomeracjach miejskich.
Jakie są największe zagrożenia i jak stworzyć dla nich bardziej przyjazne warunki?
Miejskie dżungla pełna pułapek - największe zagrożenia:
- zanieczyszczenie swiatłem - źle zaprojektowane i nieefektywne oświetlenie ulicznych latarni, ekrany reklamowe i iluminacje budynków tworzą zanieczyszczeniem świetlne. Ptaki, które dostają się w zasięg iluminacji zwłaszcza w mgle, stają się zdezorientowane, co w konsekwencji bardzo często prowadzi do ich wyczerpania lub śmiertelnych kolizji z szybami. Znany jest przypadek gdy efekcie działania tego zjawiska w ciągu tylko jednej nocy o Pałac Kultury i Nauki w Warszawie rozbiło się prawie 400 ptaków.
- ekrany - oprócz budynków, jednym z największych aktualnie zagrożeń dla ptaków w mieście są przezroczyste ekrany akustyczne oraz wiaty przystankowe. Udowodniono całkowity brak skuteczności tak często stosowanych naklejek sylwetek ptaków drapieżnych. Ptaki nie odbierają naklejanych kształtów jako potencjalnego źródła zagrożenia czyli drapieżnika. Są one całkowicie ignorowane, a do kolizji dochodzi często w odległości zaledwie kilku centymetrów od sylwetek. Zjawiska odpowiedzialne za rozbijanie się ptaków o przezroczyste ekrany akustyczne, są takie same, jak w przypadku budynków – przejrzystość i refleksyjność szkła.
- kolizje ptaków z pojazdami
- utrata miejsc lęgowych - zasoby naturalnych miejsc gniazdowych są ograniczane - przez rozrastające się aglomeracje, coraz większe zagęszczenie zabudowy i wycinanie starych drzew - szczególnie dla ptaków gniazdujących w dziuplach
- niewłaściwe dokarmianie ptaków - istnieją pozytywne aspekty dokarmiania jak ograniczenie śmiertelności w ostre zimy, osiedlanie się ptaków w danym miejscu czy pozytywny wpływ na rozród czy wzrost liczby gatunków na danym obszarze. Korzystne jest jednak jedynie odpowiedzialne dokarmianie ptaków. Wiele osób nadal karmi ptaki produktami nie nadającym się do tego ze względu na zawartość szkodliwych dla nich substancji (sól, przyprawy, sztuczne konserwanty, barwniki) oraz jego stan (spleśniały chleb, zjełczałe masło). Taki pokarm, podawany ptakom nawet w niewielkich ilościach, może mieć na nie istotny negatywny wpływ. Nie należy więc karmić ptaków resztkami potraw i odpadkami kuchennymi, świeżym chlebem (szczególnie razowym), ciastami, wędlinami, serami, frytkami czy zepsutymi i fermentującymi resztkami. Nieodpowiedni pokarm może powodować poważne zaburzenia przemiany materii a w najgorszym przypadku być przyczyną śmierci. Nieodpowiedzialne dokarmianie zakłóca naturalne zachowania ptaków - gatunki wędrowne nie odlatują na właściwe zimowiska, obserwowany wzrost agresji u ptaków w miejscach zbiorowego ich dokarmiania. Badania nad łabędziami niemymi dowodzą, że po zimowaniu w miejscu dokarmiania ptaki te w najbliższym sezonie lęgowym nie gniazdują wcale lub mają słabszy sukces lęgowy niż te zimujące poza miastami i jedzące naturalny pokarm. W okresie zimowym problemem bywa również zamarznięta woda. Utrzymanie dostępu do wody dla ptaków w tym czasie jest niezwykle trudne. Prostym i skutecznym sposobem ochrony wody przez zamarzaniem jest umieszczenie w niewielkim zbiorniku niedużej, lekkiej piłki. Woda nie zamarza wokół niej stale utrzymując dostęp w bezpośrednim kontakcie z piłką. W czasie mrozów można też wykorzystywać gorącą wodę do roztapiania lodu. Zanim ponownie zamarznie ptaki mają szansę się napić i zażyć kąpieli.
- bezpośrednie działanie człowieka - dewastacja skrzynek lęgowych i karmników, płoszenie ptaków w miejscach ich lęgów, odpoczynku lub żerowania, zabijanie całych lęgów podczas prac remontowych w budynkach czy w trakcie wycinki drzew i krzewów, organizowanie masowych imprez podczas których generowany jest wyjątkowo uciążliwy hałas, kolce na fasadach
- miejskie drapieżniki – doprowadzenie przez ludzi do nadmiernego rozmnożenia populacji miejskich kotów, w kórych naturze jest i zawsze będzie polowanie, odbija się na liczebności ptaków. Tutaj rozwiązanie jest proste - zapobieganie bezdomności i zmniejszenie populacji poprzez sterylizację.
Jak nasze miasta mogą być bardziej przyjazne ptakom?
Na skutek wzrostu świadomości ekologicznej - często wymuszonej przez wprowadzane przepisy i dyrektywy, mające na celu zapobieganie niszczenia ekosystemu i ratowania naszej planety przed katastrofą ekologiczną - również miasta podejmują coraz więcej działań na rzecz środowiska. Samorządy, zarządy dróg, urzedy miast i gmin zlecają ekspertyzy ornitologiczne, np. w przypadku planowanych termomodernizacji budynków a z zielonych budżetów miast instalowane są profesjonalne budki lęgowe i hotele dla owadów. Jakich innych działań powinniśmy oczekiwać?
- tworzenie i prezerwacja korytarzy ekologicznych - wykorzystując już istniejące, najmniejsze nawet tereny zielone pomagamy w utrzymaniu i zwiększeniu różnorodności układów zieleni miejskiej. Korytarze ekologiczne stanowią miejsce bytowania zwierząt, roślin i grzybów oraz ich przemieszczania. Umiejętne pozostawienie i zagospodarowanie istniejących siedlisk, takich jak oczka wodne, zadrzewienia, zielone skwery i fragmenty łąk, tworzenie tzw. klinów zieleni przyczynia się do zwiększenia bioróżnorodności, również wśród ptaków). Jednocześnie stając się miejscem wypoczynku i rekreacji dla ludzi, tym samym sprawiając, iż przestrzeń miasta staje się bardziej atrakcyjna. Na nas, zwłaszcza właścicieli ogrodów, również spoczywa odpowiedzialność za tworzenie korytarzy ekologicznych.
- ograniczanie zanieczyszczenia światłem w miastach - zanieczyszczenie światłem w głównej mierze spowodowane jest błędnie i nieefektywnie wykorzystywanymi źródłami światła. Istnieje wiele sposobów na zmniejszenie emisji dużych ilości światła jednocześnie zwiększając jego efektywność i zmniejszając koszty utrzymania. Podstawową zasadą powinno być kierowanie źródeł tak, aby emitowały światło w dół, a nie w gorę.
- ograniczanie kolizji ze szklanymi elementami infrastruktury - można znacznie zredukować przez stosowanie konstrukcji o nieprzezroczystej powierzchni. Eksperymenty przeprowadzone przez niemieckich naukowców wykazały, że pokrycie przezroczystych ekranów odpowiednimi wzorami pokrywającymi od ok. 7% do ok. 27% ich powierzchni również zapewnia wysoką skuteczność w zapobieganiu kolizji ptaków.
- tworzenie miejsc lęgowych - skrzynki lęgowe, zwane budkami, są najlepszym i najprostszym sposobem zapewnienia dużej liczby miejsc gniazdowania dla ptaków lęgowych w miastach i innych środowiskach zurbanizowanych. Są chętnie wykorzystywane przez dziuplaki i półdziuplaki. Stosując skrzynki innego rodzaju w odpowiednich lokalizacjach, możemy zachęcić do gniazdowania jerzyki, sowy czy kaczki - w zależności od warunków środowiska występującego w danym mieście. W miastach występuje niewiele starych drzew, w których ptaki mogłyby wykuć dziuple, ważne jest więc stworzenie dla nich miejsc zastępczych.
- niestosowanie kolców na fasadach budynków – zagrażają one życiu i zdrowiu ptaków. Istnieją inne rozwiązania zniechęcenia ptaków do siadania na parapetach np. spirale druciane lub ruchome pręty
Co możemy zrobić sami czyli ptasie da się
Oczywistym powinno być że nie można czekać aż ktoś inny zrobi za nas dobrą robotę. Bez naszego udziału nie zostanie ona być w pełni wykonana i każdy może dorzucić swoją cegiełkę. Świadomość i zrozumienie wagi zrównoważonego ekosystemu to pierwszy krok do pozytywnej zmiany. Nie trzeba mieć ogródka czy balkonu żeby inicjować lub brać udział w lokalnych działaniach na rzecz środowiska, w tym ptaków . Bycie proaktywnym, uczestniczenie w pozytywnych inicjatywach w grupie fajnych ludzi sprawia, że jesteśmy szczęśliwsi i bardziej zadowoleni z życia – to udowodniony fakt!
Co więc czyni dane miejsce atrakcyjnym dla ptaków?
- kwitnące żywopłoty, drzewa, pnącza - wiele z nich daje schronienie i zapewnia dogodne miejsca do odbycia lęgów, inne są natomiast źródłem wartościowego pokarmu
- opadłe z drzew i krzewów owoce pozostawione na ziemi
- różnorodność roślin kwitnących, pozostawione na zimę przekwitłe kwiaty, trawy czy owoce np. róży czy głogu
- różne długości trawy – niektóre ptaki preferują krótką, inne, wysokie trawy którym pozwolimy zakwitnąć
- otwarty kompostownik – do podjadania robaczków
- pozostawione zgrabione liście i kopce z gałęzi – nie tylko dobre dla ptaków ale pomagają przezimować owadom i jeżom
- woda w postaci poidełka, oczka wodnego lub stawu
- miejsca w których pozwolimy rosnąć tzw. chwastom
- budki oraz karmniki
- nie używanie pestycydów – równoważony, zdrowy ekosystem potrafi zadbać sam o siebie
- ograniczenie lub jeszcze lepiej, zaniechanie oświetlenia terenu wokół domu i ogrodu kiedy nie jest to konieczne
Dbajmy o naszych skrzydlatych braci mniejszych, nie tylko dla nich ale również dla nas samych.
